+ -
|

Historia odkryć matematycznych

LEONARDO FIBONACCI
(1170-1240)

Leonardo Fibonacci

Leonardo Fibonacci był pierwszym matematykiem, który zapoznał się ze wszystkimi osiągnięciami matematyków krajów islamskich. Znany był też pod nazwiskiem Fibonacci (Fibonacci - syn Bonacciego). Urodził się w Pizie - ważnym ośrodku handlowym Włoch. Jego ojciec, w końcu XII w., handlował w Bugii (Algieria), gdzie Leonardo uczył się matematyki u arabskich nauczycieli.
Podstawową pracą Leonarda jest Księga Abaku (Liber abaci) - napisana przez niego w 1202 roku i na nowo opracowana w 1228 roku. Księga zawiera piętnaście rozdziałów. Pierwszych pięć poświęconych jest arytmetyce liczb całkowitych na podstawie nowej numeracji. Aby pokazać czytelnikowi jej korzyści, Leonardo przytoczył tablicę, w której pewne liczby zapisane są rzymskimi i jednocześnie indyjskimi cyframi:

MI
  MMMXX  
  MCXI  
 MMMMCCCXXI
1001
3020
1111
4321

W rozdziale o mnożeniu podał ,,próbę dziewiątkowę'', przy czym ,,próbą'', tzn. resztą z dzielenia przez 9 sumy cyfr danej liczby, u Leonarda może być też zero. W rozdziale o dzieleniu omówił rozkład liczb na czynniki pierwsze, podał cechy podzielności przez 2, 3, 5, 9, wprowadził próby przez 7 i 11.
W rozdziałach VI i VII Leonardo uczył działań na ,,liczbach mieszanych'' i na ułamkach, ale ułamki sprowadził do wspólnego mianownika nowym sposobem - znajdując najmniejszą wspólną wielokrotność mianowników.
W następnych rozdziałach (VIII - X) podał metody rozwiązywania zadań arytmetyki handlowej, oparte na proporcjach. Tu omówił ,,regułę trzech'', ,,regułę pięciu wielkości'', którą nazwał figurą cata lub chata (z arabskiego szakl al-kita - figura siecznych - nazwy twierdzenia Menelausa o czworoboku zupełnym, wypowiedzianego w postaci stosunku złożonego, do którego sprowadza się właśnie reguła pięciu wielkości) oraz reguły siedmiu i dziewięciu wielkości. Do tego kręgu problemów u Leonarda należą zadania na ,,regułę towarzystwa,'' tzn. na podział pewnej sumy proporcjonalnie do części uczestników podziału itp.
W rozdziale XI Leonardo omówił zadania na mieszaninę, których rozwiązanie podał w formie recept. W jednej grupie zadań chodzi o wyznaczenie próby stopu, złożonego ze znanych ilości danych stopów, tworzących razem stop danej próby.
W rozdziale XII przytoczył zadania na sumowanie ciągów - postępu arytmetycznego i geometrycznego. Jego nazwisko kojarzone jest z jednym z przykładów ciągu nieskończonego, opisanego wzorem rekurencyjnym. Ciąg Fibonacciego - liczby Fibonacciego - pojawiają się przy opisie ilościowym niektórych zjawisk przyrodniczych. Słonecznik ma głowę składającą się ze spirali upakowanych nasion: 34 zwoje w jednym kierunku i 55 w drugim. Małe głowy mają odpowiednio 21 i 34 zwoje, albo 13 i 21. Szyszki drzew iglastych czy owoce ananasa miewają podobne struktury.
W 1220 roku Fibonacci napisał Practica geometriae (Geometria praktyczna) - dzieło o zastosowaniu algebry do geometrii.

----------------------

Maria Małycha